Marcin Piekarski
Szlaki wodne
Szlak Brdy
Kajakowy szlak Brdy przez wielu uważany jest za najpiękniejszą trasę kajakową w Polsce. Brda dostępna jest do spływów kajakowych na długości 233 km. Początek szlaku to Jez. Głębokie, stąd wiedzie przez jeziora: Szczytno, Końskie, Krepsko, Charzykowskie, Długie, Karsińskie, Witoczno i na obszarze gminy Brusy przez jeziora: Małołąckie, Łąckie, Dybrzk i Kosobudno, dalej przez Tucholski Park Krajobrazowy do Zalewu Koronowskiego i Bydgoszczy.
Przebiegający przez gminę Brusy odcinek szlaku został dedykowany papieżowi Janowi Pawłowi II, przez co zyskał nazwę Szlaku Papieskiego. Karol Wojtyła uczestniczył w dwóch spływach kajakowych Brdą – w 1953 i 1966 roku. Upamiętnia to przydrożna kapliczka w miejscowości Czernica.
Biegnąca po malowniczych terenach rzeka Brda nie jest trudną do przebycia i doskonale sprawdza się jako trasa spływów kajakowych.
Szlak Zbrzycy
Zbrzyca nazywana jest w slangu kajakarzy Polską Amazonią. Otaczają ją gęste wysokopienne lasy, skarpy, rozlewiska, liczne jeziora przepływowe, bogata roślinność przybrzeżna, istne tunele zieleni. To prawy, a zarazem najpiękniejszy dopływ Brdy. Trasa szlaku niemalże na całej długości wiedzie przez piękne lasy i kilka jezior. Kajakarze cenią w Zbrzycy jej malowniczość i urozmaicony charakter. Szlak wiedzie jeziorami wielkimi Równiny Charzykowskiej i rozpoczyna się na Jez. Dywańskim, a następnie prowadzi przez jeziora: Somińskie, Kruszyńskie, Parzyn, Milachowo, Laska, Księże, Długie, Parszczenica, Śluza i łączy się z Brdą przez Jezioro Witoczno. Rzeka ta i jej otoczenie pięknieją z każdym kilometrem. Jest to wprost wymarzony „wstęp” do spływu Brdą.
Górna Zbrzyca
Trasa szlaku:
Dywan (42,0/0,0) – Sominy most (40,8/1,2) – Sominy skansen (39,8/2,2) – most przy drodze Peplin-Gapowo (35,8/6,2) – wpływ do Jez. Kruszyńskiego (35,4/6,6) – Windorp (33,1/8,9) – wpływ na Jez. Parzyn (32,1/9,9) – Parzyn (31,1/10,9)
Środkowa Zbrzyca
Trasa szlaku:
Parzyn Młyn (29,7/12,3) – ujście Młosiny (26,9/15,1) – Kaszuba – Milachowo Młyn (21,0/21,0) – Rolbik most (19,0/23,0) – wpływ na Jez. Milachowo (16,0/26,0) – Widno (15,0/27,0) – ujście Kulawy (13,5/28,5) – Laska (13,0/29,0)
Dolna Zbrzyca
Trasa szlaku:
Wpływ na Jez. Laska (12,4/29,6) – wpływ na Jez. Księże (11,0/31,0) – most między Modzielem i Mogielem (9,0/33,0) – wypływ z Jez. Śluza (5,0/37,0) – most na Zbrzycy (5,5/37,5) – most na Zbrzycy (0,5/41,5) – wypływ na Jez. Witoczno (0,0/42,0)
Młosina (lewy dopływ Zbrzycy)
Jez. Brzeźno, północny brzeg (0) – Leśniczówka Popówka, wypływ (2,0) – Jez. Kały, ujście (2,2) – Jez. Małe Młosino, ujście (2,9) – Jez. Wielkie Młosino, wyspa (4,0), wypływ z Jez. Wlk. Młosino (z Jez. Raduń 1,5) (5,4) – Lamk, śluza (7,7) – wypływ na Jez. Leśno Górne (11) – Leśno, most (11,8) – park wiejski (12,1) – Leśniczówka Leśno (14,5) – ujście do Zbrzycy (15,5)
Szlaki pieszo - rowerowe
Szlak literacki im. Anny Łajming (czarno-żółty)
Szlak utworzony, aby uczcić pamięć znanej kaszubskiej pisarki Anny Łajming urodzonej w Przymuszenie w rodzinie Żmuda Trzebiatowskich. Wiedzie on nieopodal jezior Zaborskiego Parku Krajobrazowego, doliną rzeki Zbrzycy, wzdłuż szlaku spływów kajakowych. Jego przebieg wyznaczają opisane przez pisarkę miejsca jej wspomnień.
Trasa szlaku:
Brusy PKP (0) – Zalesie (5,0) – Leśno, kościół (8,8) – Wysoka Zaborska (13,5) – Przymuszewo (16,0) – Lendy (16,8) – Bytówko (19,0) – Mutkowo (21,5) – Sominy (24,0) – Skoszewo (25,5) – Skoszewko (26,8) – Gapowo (28,2) – Kruszyn (34,5) – Parzyn (38,0) – Kaszuba (42,0)
Szlak kaszubski im. Juliana Rydzkowskiego (czerwony)
Trasa zaczyna się w Chojnicach, skąd wyruszmy w kierunku Jarcewa. Po drodze mijamy jezioro Niedźwiedź, przecinając czarny szlak Jana Karnowskiego. Leśnymi drogami kierujemy się na zachód mijając zabudowania Starego Młyna. Dalej, idąc przez Funkę, podążamy aż do Bachorza. Idziemy w kierunku jeziora Płęsno, mijając pomnikowy dąb „Bartuś”. Dalej niebieskim szlakiem zbliżamy się do Męcikału, następnie skręcamy do mostu nad rzeką Brdą. Podążamy do leśniczówki Okręglik i wzdłuż jeziora Trzemeszno trafiamy do wsi Giełdon. Dalej przez Czarniż, Kinice zmierzamy do Kosobud. Poruszając się leśną drogą do wsi Dąbrowa, a następnie drogą asfaltową do Wiela. I tu kończymy trasę.
Trasa szlaku:
Chojnice (0,0) – Jarcewo (6,0) – Stary Młyn (10,3) – Funka (12,8) – Bachorze (14,9) – Stara Piła (18,4) – Męcikał (28,9) – Czarniż (38,7) – Kosobudy (43,2) – Wiele (54,6)
Szlak Zbrzycy (niebieski)
Szlak Zbrzycy rozpoczyna się przy stanicy wodnej PTTK w miejscowości Swornegacie i prowadzi w górę rzeki Zbrzycy, drogą pośród starych drzewostanów, skarpami nad doliną rzeki. Koło Parszczenicy szlak wychodzi na otwarte przestrzenie z wspaniałymi widokami na ciąg jezior: Śluza, Parszczenica, Długie, Księże i Laska.
Na pierwszy sklep, a w sezonie także pole namiotowe i bar „A`Laska”, natrafiamy w miejscowości Laska. Tu niebieski szlak spotyka się z zielonym biegnącym do Drzewicza wzdłuż Doliny Jezior Rynnowych (projektowany rezerwat przyrody). Dalej szlak prowadzi przez Widno, Rolbik i Kaszubę. Przed Leśnem szlak przestaje podążać w górę Zbrzycy (na północ), a biegnie opodal Młosiny, jej dopływu do Leśna, a potem przez Orlik nad Jez. Młosino Wielkie, skąd lasami do Wiela (gmina Karsin), turystycznej wsi położonej nad Jez. Wielewskim, w cieniu Kalwarii Wielewskiej. Tu urodził się kaszubski poeta Hieronim Derdowski, to przy Domu Kultury mieści się Muzeum Ziemi Zaborskiej.
Najbardziej interesujące fragmenty szlaku to rezerwat ornitologiczny „Jezioro Laska”, zrekonstruowany starosłowiański piec chlebowy w Widnie, a w szczególności drewniany kościół w Leśnie.
Trasa szlaku:
Swornegacie Stanica PTTK Jez. Witoczno (0) – Zbrzyca (1,7) – Śluza (5,1) – Parszczenica (9,1) – Modziel (12,1) – Kłonecznica, most (14,8) – Laska (17,0) – Kulawa (17,8) – Widno (18,5) – Rolbik, most (22,5) – Kaszuba, młyn (27,5) – Leśno, kościół (32,4) – Orlik (35,4) – Lamk (36,0)– Jez. Wielkie Młosino (39,0) – Jez. Kły (40,6) – Wiele (48,2)
Szlak Brdy (niebieski)
Szlak Brdy wiedzie z miejscowości Męcikał skąd niebieskim szlakiem docieramy w pobliże mostu kolejowego i dalej wzdłuż Jez. Dybrzk do granic Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. W przeciwnym kierunku nad jezioro Trzemeszno ścieżka wiedzie do Giełdonu, a dalej do Mylofu, słynącego w Polsce i za granicą, z pstrągarni, z której ryby w różnej postaci można skosztować pobliskim barze.
Trasa szlaku:
Konarzyny (0) – Małe Swornegacie (7,9) – Stara Piła (15,8) – Swornegacie (21,8) – Drzewicz (29,4) – PN „Bory Tucholskie” – Męcikał (38,6) – Mylof (45,9) – Rytel (50,6) – Bydgoszcz (161,8)
Szlak Zaborski (zielony)
Szlak o długości 41 km rozpoczyna się w Drzewiczu i prowadzi wzdłuż jezior: Łąckie i Małołąckie do leśnictwa Młynek. Mija okazały dąb i wiedzie wzdłuż jezior: Płęsno i Garliczno Duże. Docieramy do Laski, gdzie szlakiem niebieskim podążamy wzdłuż rzeki Kulawy i jeziora Głuche, aż do wsi: Wawrzynowo i Kruszyn, skąd docieramy do miejscowości Parzyn.
Stąd szlak kieruje się na wschód, przecina rzekę Zbrzycę i prowadzi do Leśna. Ostatni odcinek trasy prowadzi z Leśna na południe, wzdłuż Jez. Leśno Dolne, przechodzi przez rezerwat archeologiczny „Kamienne Kręgi”, mija zabudowania wsi Zalesie, łączy się z ruchliwą drogą wojewódzką nr 235, prowadzącą do Brus i kończy się w centrum miasta.
Na trasie szlaku znajduje się tzw. „Dolina Mnichów” z okazałymi jałowcami, dąb szypułkowy o obwodzie 803 cm, rezerwat przyrody „Jezioro Nawionek”. Wędrówka przebiega ciągiem jezior rynnowych.
Trasa szlaku:
Drzewicz (0,0) – Leśniczówka Młynek (3,6) – Laska (14,8) – Wawrzynowo (17,6) – Kubianowo (20,6) – Kruszyn (24,9) – Parzyn (27,9)– Leśno kościół (33,4) – Kręgi Kamienne (35,7) – Niechwaszcz (37,3) – Zalesie, Leśno (38,6) – Gacnik (40,6) – Brusy PKP (43,6)
Greenway Naszyjnik Północy (zielony)
Szlak rowerowy Greenway Naszyjnik Północy to pętla o długości 846,1 km, przebiegający przez 4 województwa: zachodniopomorskie, kujawsko – pomorskie, wielkopolskie i pomorskie.
Trasa szlaku (fragment biegnący przez powiat chojnicki):
Polnica (0) – Konarzyny (12,0) – Konarzynki (14,2) – Babilon (18,7) – Małe Swornegacie (25,0) – Kokoszka – Swornegacie (30,8) – Zbrzyca – Śluza (37,4) – Parszczenica – Modziel (44,1) – Laska (49,9) – Widno – Rolbik (53,8) – Kaszuba (59,7) – Leśno (63,2) – Lubnia (67,0)
Partyzancki Szlak Turystyczny im. Józefa Gierszewskiego (czarny)
Szlak partyzancki o gminę Brusy zahacza w okolicy wsi Skoszewo. W tym miejscu łączy się ze Szlakiem literackim im. Anny Łajming.
Poświęcony jest on pamięci żołnierzy TOW „Gryf Pomorski”, a w szczególności jednemu z jego komendantów – Józefowi Gierszewskiemu. Wszystkie miejscowości na szlaku związane są z życiem komendanta Gierszewskiego, który urodził się w Prądzonce, zaczynał karierę nauczyciela w Wojsku, zamordowany został w bunkrze nad Jez. Sarnowicze Wielkie koło Leśniczówki Dywan, a pochowany jest w Borzyszkowach.
Trasa szlaku:
Lipnica – Prądzona – Borzyszkowy – Wojsk – Hamer młyn – Prądzonka – Skoszewo – Sominy – Dywan – Pełki – Borsztal – Turzonka – Dziemiany
KASZUBSKA MARSZRUTA
Kaszubska Marszruta to nowatorska sieć ścieżek i szlaków rowerowych, powstała w powiecie chojnickim. Łączy ona gminy powiatu (Czersk,
Chojnice, Brusy i Konarzyny) i przebiega przez atrakcyjne turystycznie tereny ze znanymi miejscowościami letniskowymi Swornegaciei Charzykowy. W ramach projektu powstało 164,88 km oznakowanych szlaków rowerowych
(4 szlaki i jeden łącznik). Część szlaków (61,11 km) to specjalnie wybudowane ścieżki rowerowe, biegnące wzdłuż ruchliwych szos, co pozwala znacznie zwiększyć bezpieczeństwo rowerzystów. Poza tym oznakowano 103,77
km szlaków rowerowych, biegnących drogami asfaltowymi o małym natężeniu ruchu oraz drogami szutrowymi i gruntowymi. Projekt Kaszubskiej Marszruty obejmował również: budowę 12 miejsc odpoczynku, wykonanie 42 tablic informacyjnych, zawierających mapę oraz informacje o atrakcjach przyrodniczych i turystycznych okolicy, budowę 5 kładek nad jarami i potokami oraz przebudowę mostu na Brdzie w Babilonie i budowę 2 przejść dla płazów.
Foto:
- Gmina Brusy
- Zaborskie Towarzystwo Naukowe (Zbigniew Gierszewski)
Widno
Niewielka wieś, położona nad rzeką Zbrzycą, otoczona lasami Zaborskiego Parku Krajobrazowego. W miejscowości znajduje się odrestaurowany starosłowiański piec chlebowy. Pierwsze wzmianki o Widnie jako pustkowiu królewskim pochodzą z 1686 r. W 1710 r. Widno wymienione jest dokumentach kościelnych jako wieś należąca do parafii w Leśnie.
Co roku, w pierwszą sobotę sierpnia, Widno zamienia się w stolice kaszubskiego chleba. Jego cudowny zapach i niepowtarzalny smak przyciąga wielu amatorów ,wypiekanego w według tradycyjnej receptury pieczywa.
Wielkie Chełmy
Murowana wieś, dalej czworaki, a za nimi w starym parku siedziba rodu Sikorskich, obecnie Szkoła Podstawowa im. Stanisława Sikorskiego, pierwszego starosty powiatu chojnickiego II Rzeczypospolitej, szambelana papieskiego, kaszubskiego ziemianina, działacza społecznego na Pomorzu W latach 1852-53 rodzina zbudowała dworek w stylu neogotyckim. Na początku XX wieku został on rozbudowany. Wielkie Chełmy gościły prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Stanisława Wojciechowskiego, bywali tam profesor Kazimierz Nitsch, kompozytor Feliks Nowowiejski oraz generał Józef Haller i Roman Dmowski. W czasie II wojny światowej wielkie Chełmy zajęli Niemcy – tam usadowił się sztab SS i Jagdkomando. Park założony w XVIII wieku z licznymi pomnikami przyrody: lipami, jesionami, wiązami, klonami, dębami, alejami grabowymi. Jego sekretarką była znana pisarka kaszubska Anna Łajming pochodząca z Przymuszewa.
Wysoka Zaborska
Wioska jest położona w niewielkiej, pokrytej łąkami dolinie, przez którą przepływa rzeczka Młosienica. Do niedawna wieś stanowiła naturalny skansen z zabytkowymi domami. Przed wjazdem do wsi od strony Leśna, znajduje się polna kapliczka z 1900 r., otoczona brzozami. Ciekawostką są, znajdujące się na niej inskrypcja żołnierzy, którzy maszerowali tędy w czasie I wojny światowej.
Przymuszewo
Przymuszewo to siedziba nadleśnictwa. Tu w 1904 r., w rodzinie Żmuda Trzebiatowskich, przyszła na świat Anna Łajming, wielka pisarka kaszubska, autorka widowisk, opowiadań i wspomnień utrzymanych w literackiej formie powieściowej. Pisała po polsku, ale liczne dialogi wyraża w żywym nawet sto lat temu, języku kaszubskim. W swoich opowiadaniach powraca do świata dzieciństwa i młodości, spędzonych wśród kaszubskich pustkowi. W otoczeniu borów, piaszczystych wzgórz i błękitnych jezior jej bohaterowie wiodą życie surowe, ubogie, ale uczciwe i pełne życzliwości dla świata i ludzi.
Będąc w Przymuszewie, warto zwrócić uwagę na rosnące przy szkole podstawowej dęby: są to Piłsudski, Mościcki i Haller, posadzone w 1904 r. na pamiątkę uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
Orlik
Orlik to niewielka wieś położona nad rzeką Młosiną, w sąsiedztwie wsi Lamk W miejscowości znajduje się klasztor Sióstr Franciszkanek od Pokuty i Miłości Chrześcijańskiej. Budynek pochodzi z początku XX wieku, otoczony jest parkiem z pomnikowymi dębami oraz cmentarzem. Nieopodal świetlicy wiejskiej, za rzeką, na terenie gospodarstwa p. Czapiewskiego, za zabudowaniami gospodarczymi, rośnie 5 gigantycznych pomnikowych drzew – 2 dęby i 3 jesiony. Będąc tu warto zobaczyć dwa pomnikowe jałowce rosnące przy posesji pani sołtys Magdaleny Rogali.
Wszystko to zobaczyć można z niebieskiego Szlaku Zbrzycy, który tędy biegnie od Wiela do Leśna i dalej doliną Zbrzycy do Swornegaci.
Męcikał
Męcikał to malownicza wieś położona w południowej części gminy Brusy. Powstała w miejscu średniowiecznej karczmy, położonej przy brodzie nad brzegami Brdy, która jest jedną z kilkunastu rzek przepływających przez gminę Brusy.
Nazwa miejscowości pochodzi od mącenia wody przy przekraczaniu rzeki. Męcikał to bardzo atrakcyjne miejsce dla miłośników kajakarstwa. Brda przyciąga swoim pięknem, jest najdłuższym, najciekawszym i najpiękniejszym szlakiem kajakowym w Polsce. Na wschód od wsi znajduje się jezioro Trzemeszno, spokojne miejsce dla miłośników kąpieli. Istotnym walorem miejscowości jest jej dogodna lokalizacja przy drodze wojewódzkiej nr 235 na trasie Kościerzyna – Chojnice oraz znajdujące się przystanki: PKS i PKP. Położenie wśród rozlicznych lasów sprawia, że miejscowość ta chętnie odwiedzana jest przez miłośników runa leśnego. Turysta dotrze do Męcikału czerwonym Kaszubskim Szlakiem im. Juliana Rydzkowskiego z Chojnic przez Park Narodowy „Bory Tucholskie”. Szlak ten krzyżuje się z niebieskim Szlakiem Brdy.
Na terenie wsi znajduje się wiele domków letniskowych oraz kwater agroturystycznych. Można tu również skorzystać z przejażdżek bryczkami po kaszubskich lasach. Będąc w Męcikale, warto na chwilę zatrzymać się przy wybudowanym w latach 2006 – 2011 kościele pw. Błogosławionego ks. Jozefa Jankowskiego.
W 2010 r., dzięki unijnemu wsparciu, wybudowano pieszo – rowerową kładkę na Brdzie. Stała się ona atrakcją turystyczną. Realizacja inwestycji przyczyniła się także do wzrostu bezpieczeństwa mieszkańców i przebywających tu turystów.
Będący południową bramą Kaszub, Męcikał, znany jest z tradycji patriotycznych i partyzanckich. W 1898 r. odbyła się we wsi manifestacja przeciwko germanizacji. W okresie II wojny światowej Męcikał i okoliczne bory stały się ważnym terenem działania partyzantów „Gryfa Pomorskiego”. W dniach 21-22 marca 1944 r. stoczono krwawą walkę o bunkier „Zielony Pałac”. Upamiętnia to pomnik przy drodze w Męcikale, jak też pamiątkowa tablica, kamień i krzyż przy pozostałościach „Zielonego Pałacu”, znajdujący się w odległości 4 km od wsi. Można tam dotrzeć czarnym szlakiem prowadzącym od szkoły podstawowej w Męcikale.
Leśno
Leśno jest jedną z najciekawszych miejscowości w okolicy Brus. Wieś usytuowana jest malowniczo nad jeziorami: Leśno Górne i Leśno Dolne. Obszar ten swoją obecną rzeźbę zawdzięcza ostatniemu bałtyckiemu zlodowaceniu, które miało miejsce około 15 tys. lat temu. Działalność lądolodu utworzyła krajobraz rozległych pofałdowanych pól morenowych i sandrowych, pociętych dolinami rzek i rynnami jezior.
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1354 r., kiedy to została ona nadana rycerzowi Dytrychowi von Leystenowi przez Wielkiego Mistrza Zakonu Winrycha von Kniprode.
We wsi znajduje się, pięknie położony, pochodzący z XVII wieku kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Jest to jeden z najlepiej zachowanych i najbardziej oryginalnych drewnianych kościołów kaszubskich. Jego fundatorką była królowa Maria Ludwika Gonzaga.
Nieopodal niego, na wzniesieniu, usytuowany jest dwór, który niegdyś stanowił majątek rodziny Cietrzew – Sikorskich. Wokół dworu, aż do jeziora, ciągnie się piękny park podworski.
Leśno to ważny ośrodek turystyczny znajdujący się na przecięciu szlaków: Zaborskiego (zielony), literackiego Anny Łajming (czarno-żółty) i Zbrzycy (niebieski). W okolicy znajduje się wiele kwater agroturystycznych oraz ścieżka kulturowa „Kamienne Kregi”.
Laska
Laska to niewielka wieś położona malowniczo na terenie Zaborskiego parku Krajobrazowego u ujścia rzeki Kulawy do Zbrzycy, miedzy objętym ochroną jeziorem Laska a jeziorem Zmarłe. W miejscowości rozpoczyna się trasa ścieżki przyrodniczej Doliny Kulawy, podążając na południe zaś docieramy do rezerwatów Jezioro Nawionek i Piecki. Atrakcyjna lokalizacja oraz nieskazitelna przyroda sprawiają, że miejscowość ta chętnie odwiedzana jest przez turystów. Wieś dobrze znana jest kolarzom. Co roku staje się miejscem przystankowym cyklistów, biorących udział w Maratonie Rowerowym KaszebeRunda, odbywającym się w drugiej połowie maja.
bip Brusy 
ePUAP 
SMS 
YouTube 
FACEBOOK 
RODO